AI trong giáo dục và bài toán định hình thế hệ công dân số

Khi “người dùng yếu” đối mặt với “công nghệ mạnh”

Trong kỷ nguyên số, AI đã trở thành xu thế tất yếu, tái định hình cách con người học tập, làm việc và tương tác. Tuy nhiên, bên cạnh những lợi ích vượt trội, AI cũng đang làm lung lay những giá trị cốt lõi của giáo dục – nơi mà việc “sử dụng” đôi khi đã chuyển thành “lạm dụng”.

Tại Diễn đàn Giáo dục do Đài Tiếng nói Việt Nam (VOV2) tổ chức ngày 8/10, PGS.TS Đỗ Văn Hùng, Giám đốc chương trình Nâng cao năng lực ứng dụng AI, Trường Đại học KHXH&NV (ĐHQGHN), nhấn mạnh:

“Điều đáng lo không phải là AI mạnh, mà là người dùng yếu. Nỗi lo không nằm ở công nghệ, mà nằm ở năng lực sử dụng AI có trách nhiệm, hiểu biết và có phản biện.”

Ông chỉ ra ba nguy cơ lớn khi AI len lỏi vào giảng đường:

1. Sự phụ thuộc tư duy – sinh viên dễ xem AI như “phao cứu sinh” thay cho tư duy phản biện và sáng tạo;

2. Mất liêm chính học thuật – các chuẩn mực trung thực bị xói mòn khi sinh viên lạm dụng công cụ;

3. Thiếu trách nhiệm giải trình – AI vận hành như “hộp đen”, không minh bạch về nguồn dữ liệu hay lập luận.

PGS.TS Đỗ Văn Hùng cảnh báo:

“Nếu không kiểm soát tốt, chúng ta sẽ tạo ra một thế hệ ‘AI dependent’ – phụ thuộc vào công nghệ, chỉ biết sử dụng kỹ thuật mà thiếu tư duy sáng tạo. Đó không chỉ là nguy cơ đạo đức học đường, mà còn là thách thức về năng lực quốc gia trong kỷ nguyên số.”

Một sinh viên tại Hà Nội chia sẻ:

“Gặp bài khó là mình copy toàn bộ từ AI rồi chỉnh vài chỗ cho khác đi một chút.”

Lời thú nhận vô tư này như hồi chuông cảnh báo về một thế hệ “thao tác công nghệ” nhưng thiếu nền tảng tri thức vững chắc.

Ra mắt “Khung năng lực AI” – Kim chỉ nam cho giáo dục thời đại số

Theo TS. Tôn Quang Cường, Chủ nhiệm Khoa Công nghệ Giáo dục, Trường Đại học Giáo dục (ĐHQGHN), điều quan trọng không chỉ là dạy cách dùng AI, mà là dạy cách nghi ngờ và kiểm chứng AI.
Người học cần biết đặt câu hỏi: “Thông tin này có chính xác không? Nguồn ở đâu? Lập luận có thiên vị không?”
 

Để trả lời bài toán này, Trường Đại học KHXH&NV – ĐHQGHN đã tiên phong xây dựng và công bố “Khung năng lực AI dành cho sinh viên”, với sự hỗ trợ chuyên môn từ Tập đoàn META và tham khảo các khung năng lực của UNESCO, Liên minh châu Âu.

Khung năng lực được hình thành sau hai năm khảo sát hơn 1.000 sinh viên và 250 giảng viên ở nhiều lĩnh vực, xác định 6 miền năng lực cốt lõi. Các năng lực này được thiết kế theo bốn cấp độ phát triển – từ thành thạo đến làm chủ, giúp người học định hình lộ trình cá nhân trong hành trình học tập cùng AI.

PGS.TS Đỗ Văn Hùng cho biết:

“Mục tiêu của khung năng lực không phải để đào tạo kỹ sư AI, mà là hình thành công dân số thông minh, sáng tạo và nhân văn trong kỷ nguyên AI.”

Hướng đến một thế hệ công dân số chủ động và nhân văn

Khung năng lực AI không chỉ là bộ tiêu chuẩn kỹ thuật, mà còn là tầm nhìn giáo dục mới – hướng đến một thế hệ công dân số chủ động, có đạo đức và phản biện.

“Nếu khai thác tốt, AI sẽ là công cụ mạnh mẽ để thay đổi giáo dục. Nó không chỉ là công cụ, mà là tác nhân đổi mới sư phạm, giúp con người đồng kiến tạo tri thức cùng máy móc,” – PGS.TS Đỗ Văn Hùng khẳng định.

Các chuyên gia kỳ vọng khung năng lực này sẽ được chia sẻ rộng rãi trong hệ thống giáo dục đại học Việt Nam, góp phần xây dựng một thế hệ sinh viên năng động, chủ động và biết “đồng sáng tạo với AI”.

AI không phải là mối đe dọa cần loại bỏ – mà là thực tại không thể đảo ngược. Điều quan trọng là con người phải được trang bị “bộ giáp” tư duy phản biện và “la bàn” đạo đức số, để không đánh mất chính mình giữa thế giới của những thuật toán.